Slika desnice u Evropi - Đorđa Meloni, žena, majka i hrišćanka

foto: Evropska unija

U oktobru se navršava sto godina od Musolinijevog marša na Rim, odnosno sto godina od dolaska fašista na vlast. Kakva je situacija u Italiji danas? U toku ljeta su raspisani prijevremeni izbori, a na čelu Vlade bi se prvi put nakon Drugog svjetskog rata mogla naći ekstremno desničarska stranka. Ako je vjerovati anketama, uoči izbora koji će se održati 25. septembra, stranka Braća Italije je u znatnom vođstvu. Na čelu ove desničarske stranke nalazi se Đorđa Meloni, o kojoj se u poslednje vrijeme govori kao o potencijalnoj prvoj premijerki na čelu Italije. Ujedno je i predsjednica Partije evropskih konzervativaca i reformista, što joj omogućava umrežavanje sa ideološki bliskim liderima drugih evropskih zemalja. Sebe vidi kao ženu, majku, Italijanku i hrišćanku, zalaže se za jačanje uloge predsjednika i odana je svojim principima čak i onda kada to može da je košta na izborima. Najmlađa ministarka u italijanskoj Vladi postala je 2009. godine, kada je kao tridesetjednogodišnjakinja ušla u Berluskonijevu Vladu.

Bog, država i porodica

Đorđa Meloni smatra da je najbitniji rat koji se vodi zapravo rat između onih koji štite (nacionalni) identitet i onih koji to ne čine. Vođena time, ona je protiv „globalne ljevice”. Evropu vidi kao zajednicu izgrađenu na hrišćanskoj tradiciji. Za Đorđu Meloni hrišćanstvo nije samo religija već i suština evropskog identiteta. U tom smislu zalaže se za tradicionalnu porodicu i strogo je protiv usvajanja djece od strane istopolnih parova. Za razliku od većine desničara, Đorđa Meloni smatra da abortus treba da ostane legalan i ne bi se zalagala za promjenu postojećeg zakona. Pored toga, vjeruje da će nekada tradicionalno uporište ljevice, radnici, biti spremno da je podrži jer je, kako tvrdi, ljevica izdala radnike zarad „woke ideologije”.

Govoreći o migrantskoj krizi, naglašava da granice postoje samo ukoliko se brane i zalaže se za uvođenje kvota. Ni teorije zavjere o migrantima joj nisu strane − govorila je o naseljavanju migranata kao o planu da se ugrozi italijanski nacionalni identitet i destabilizuje država. S druge strane, za vrijeme krize izazvane pandemijom, njena mantra je bila liberta – sloboda. Borila se protiv kovid pasoša i predstavljala zabrane kretanja kao besmislen napad na osnovna prava i slobode. 

Braća Italije i bratske stranke

U desnu koaliciju, pored Braće Italije, ulaze i Sjeverna Liga [Matteo Salvini] i Forza Italia [Silvio Berlusconi]. Prema predizbornim anketama, stranka Braća Italije sa 25% znatno odskače u odnosu na svoje koalicione partnere, koji zajedno imaju 20%. Taj podatak je još značajniji ako se u obzir uzme činjenica da je njena partija na izborima 2018. osvojila svega 4% glasova. 

Unutar koalicije postoje razlike kada se govori o spoljnopolitičkim stavovima. Đorđa Meloni je jedina koja je već na početku rata optužila Rusiju za agresiju na Ukrajinu i podržavala slanje oružja ukrajinskoj vojsci. Iako na izborima spoljnopolitičke teme ne privlače pažnju glasača, ona je iskoristila priliku da svojim budućim saradnicima, što su prije svega EU i NATO, jasno da do znanja da želi saradnju i da mogu da računaju na nju. Pored toga, iako znatno mlađa u odnosu na druga dva desničarska lidera, Đorđa Meloni se brzo istakla zbog činjenice da ni u jednom momentu nije kompromitovala svoje stavove, nije ulazila u koalicije s neistomišljenicima i svoj put je gradila postepeno. Posmatrajući globalni trend umrežavanja desnice, bitni su i njeni odnosi s desničarskim partijama van Italije. Italijanska ljevica strahuje da će se Italija postepeno približiti Poljskoj i Mađarskoj i da bi osnovna ljudska prava mogla biti ugrožena. Poznato je da Đorđa Meloni ima partnerske odnose s vodećim desničarskim strankama iz Španije, Mađarske, Francuske, ali i da je prisustvovala Molitvenom doručku, te da je povezana s Republikancima u SAD-u. 

Desnica se hrani strahom

Dovoljno je da pročitamo samo vijesti iz ove sedmice pa da nam bude jasno da je uspon desnice u Evropskoj uniji sve osjetniji. Kako je do toga došlo? Desnica je uspjela da iskoristi periode straha i nesigurnosti i da glasačima ponudi opciju koja djeluje kao put u stabilnost i, što je još bitnije, opciju koja vjeruje da može da održi postojeći poredak.

Moglo bi se reći da je EU već godinama u stanju permanentne krize, počevši od priliva migranata, zatim Brexita, pandemije, kao i rata u Ukrajini i njime uzrokovanoj ekonomskoj krizi. 

Desnica i populisti se u takvim uslovima osjećaju na svom i znaju na koji način da pristupe biračima i da im pruže lažni osjećaj sigurnosti. Polako se stvara globalna mreža populističkih ekstremno desničarskih partija i skoro sve desničarske partije unutar EU kao lajtmotiv imaju očuvanje evropskog/hrišćanskog identiteta. Teme koje su do skoro bile svojstvene desničarima polako ulaze u mejnstrim, a politički centar se u većini evropskih zemalja pomjera ka desno. To su partije koje učestvuju na izborima, što znači da nisu antidemokratske, ali zasigurno predstavljaju potencijalnu prijetnju liberalnoj demokratiji. Posljedice dolaska takve stranke na vlast najjasnije možemo videti na primjeru Mađarske, koja se sada posmatra kao hibridni režim.

Na čelu ovih partija nalaze se dominantni lideri, baš kao Đorđa Meloni, uz čije je vođstvo partija postigla vrtoglavi rast u odnosu na prethodne izbore. Jedan od primjera ubrzanog rasta popularnosti desničarske partije unutar EU je i populistička antiimigraciona stranka Švedske demokrate, koja je članica pomenute Partije evropskih konzervativaca i reformista na čijem je čelu Đorđa Meloni. Švedske demokrate su dio desnog bloka koji će, prema trenutnom brojanju glasova nakon izbora održanih 11. septembra, imati apsolutnu većinu u parlamentu i formirati novu Vladu.

Nudeći primamljiva i naizgled jednostavna rješenja, populisti nerijetko nagrizaju temelje Evropske unije, koja je građena na principima tolerancije, demokratije i ujedinjenosti u različitosti. Između desno populističkih partija u Evropi postoje značajne razlike, ali zajedničko obilježje im je radikalno desni stav na kulturnoj dimenziji, koji se ogleda kroz isticanje nacionalnog identiteta i netolerancija prema migrantima. Desni populisti Evropu vide kao nedovoljno jaku da sačuva svoj kulturni identitet i sebe ističu kao zaštitnike evropske civilizacije i vrijednosti, kao jedine koji Evropi mogu da vrate staru slavu.

Đorđa Meloni EU vidi kao zajednicu suverenih nacija u kojoj će jačajući nacionalni identitet i nacionalnu ekonomiju jačati i EU kao konfederaciju. Slučaj uspona Meloni i jačanja desnice u Italiji je samo jedan u nizu primjera koji jasno ukazuju na kapacitete desničarskih partija da se uzdignu u vrijeme krize. Jasno je da će se taj trend nastaviti i u budućnosti, što bi moglo da produbi krizu unutar EU. Desnica će morati da pravi kompromise sa ekstremnom desnicom, što će zasigurno uticati na vladine politike.

Tekst je prvobitno objavljen u 88. broju biltena Progovori o pregovorima.

Gorana Pebić,
Beogradski centar za bezbednosnu politiku