Njemačka u izbornom vrtlogu: šta kada semafor pregori?

foto: EC - Audiovisual Service

Prva višepartijska koalicija u istoriji Njemačke neslavno je okončana. Nakon dužeg perioda obilježenog trzavicama u vladajućoj semafor koaliciji, koju su činile socijaldemokrate (SPD), Zeleni i liberali (FDP), stavljena je tačka na i u srijedu 6. novembra kada je SPD-ov kancelar Olaf Šolc podnio zahtjev saveznom predsjedniku Frank-Valteru Štajnmajeru za smjenu ministra finansija Kristijana Lindnera, predsjednika FDP-a.

Povod za potez kojim je „pregorio semafor“ je liberalni prijedlog politike saniranja trenutne ekonomske krize prema kome bi se država zadužila preko zakonskog okvira od 0,35 odsto godišnjeg BDP-a. Prema Šolcovim rječima, Lindnerov potez bio je neprihvatljiv po koalicone partnere sa lijeve strane političkog spektra, a pristup predsjednika FDP-a nije se promijenio ni nakon ponuđenih rješenja od strane koalicionih partnera.

Uzrok pak možemo tražiti s jedne strane u nagomilanim ekonomskim poteškoćama koje su zadrmale odnose unutar koalicije još prethodnog novembra kada je Savezni ustavni sud neustavnom proglasio relokaciju 60 miliona evra namijenjenih za saniranje posljedica kovida na budžetsku stavku klimatske politike. Sa druge strane, ulazimo u izbornu godinu, a ishod koalicione krize samo će ubrzati održavanje izbornog dana koji će tako obilježiti početak umjesto kraja godine pred nama.

Epilog

Šolc je prvobitno tokom obraćanja javnosti zatražio glasanje o povjerenju sredinom januara s namjerom da ostavi dovoljno prostora kako bi se usvojili određeni zakoni poput budžeta i vojnih izdvajanja - za šta je tražio podršku opozicionih demohrišćana (CDU) - ali i kako bi svojoj partiji, s obzirom na istorijski nizak udio zadovoljstva građana njegovom vladom i podrškom SPD-u u ispitivanjima javnog mnjenja, omogućio bolje pozicioniranje uoči neminovnih izbora koji bi tako bili održani tek na proljeće. Atmosfera u redovima CDU-a značajno je drugačija, pa je predsjednik partije Fridrih Merc insistirao, pozivajući se na osjetljive globalne okolnosti i ulogu Njemačke prvenstveno unutar Evropske unije, na što skorije glasanje o povjerenju vladi kako bi parlamentarni izbori bili održani prije 20. januara kada Donald Tramp zvanično preuzima predsjednički mandat u SAD-u.

Takođe, svi pokazatelji idu u prilog Mercu čija partija u tradicionalnoj demohrišćanskoj koaliciji sa bavarskim CSU-om dominira u ispitivanjima javnog mnjenja uz podršku svakog trećeg ispitanika. Prema tome, Merc na talasu aktuelnog raspoloženja stanovništva želi ubrzati izborni proces. Epilog sastanka kancelara Šolca sa liderima dvije najveće njemačke partije, Mercom ispred CDU-a i Matijasom Miršom, generalnim sekretarom SPD-a, jeste glasanje o povjerenju vladi koje je zakazano za sredinu decembra, dok bi parlamentarni izbori trebalo da se održe 23. februara naredne godine.

Pogled iz perspektive izbornih aktera

Njemačka je država u kojoj višestranačka koaliranja predstavljaju nepoznanicu s kojom su se krajem 2021. u koštac uhvatili SPD, Zeleni i FDP. Iako su Zeleni i FDP kroz istoriju predstavljali mlađe koalicione partnere SPD-u, ovo je bila prva vlada višepartijske koalicije što je posljedica šireg trenda pada povjerenja birača u tradicionalne partije koja nije zaobišla ni Njemačku.

Koalicija predvođena SPD-om, po odličnom rezultatu na parlamentarnim izborima 2021. (26%) godine, kada je ova partija dosegla svoj maksimum tokom posljednjih godina, već duže vremena suočava se sa izuzetno niskim rejtinzima u ispitivanjima javnog mnjenja. Tako je tokom ovog ljeta udio podrške SPD-u iznosio svega 14 odsto što predstavlja istorijski negativan rejting ove partije i to u mandatu u kome partija predvodi koalicionu vladu čijim radom je zadovoljno tek 17 odsto ispitanih.

Lošu sliku u javnosti potkrijepili su i pokrajinski izbori održani u septembru u tri nekada istočnonjemačke pokrajine – Brandenburg, Saksonija, Tiringija – na kojima su poražavajuće rezultate pretrpjele sve tri partije vladajuće koalicije. Trenutno, SPD-ov rejting je za nijansu iznad ljetošnjeg na udjelu podrške od 16 odsto, što ovu partiju svrstava tek na treće mjesto iza demohrišćanske koalicije CDU-CSU i Alternative za Njemačku. Štaviše, pokazatelji javnog mnjenja govore u prilog Borisu Pistorijusu, saveznom ministru odbrane, koji važi ne samo za najpopularnijeg člana aktuelne vlade nego i najpopularnijeg političara na njemačkoj sceni, koji bi mogao imati značajnu ako ne i ključnu ulogu u predizbornom periodu sa ciljem podizanja rejtinga SPD-a.

Za razliku od partija dojučerašnje semafor koalicije, opozicione stranke, uz akcenat na one sa krajnjih strana političkog spektra, ostvarile su zapažene rezultate na pokrajinskim izborima. Alternativa je iskoristila stabilan trend podrške u javnom mnjenju te poslije drugog mjesta na evropskim izborima ostvarila istorijsku prvu pobjedu u Tiringiji sa preko trećine osvojenih mandata što im omogućava tzv. blokirajuću manjinu, odnosno bez podrške Alternative nije moguće izmijeniti pokrajinski ustav.

Ipak, apsolutni nedostatak koalicionog potencijala i sanitarni kordon koji druge partije postavljaju prema Alternativi i dalje uspješno onemogućava dolazak na vlast ove desničarske partije na bilo kom nivou. Nešto je drugačija situacija na krajnje lijevom spektru gdje je do značajne promjene došlo tokom prošle godine kada je Sara Vagenkneht, istaknuta poslanica Ljevice, napustila partiju i osnovala sopstvenu pod nazivom Alijansa Sara Vagenkneht (BSW). Rezultati izbora u tri istočnonjemačke savezne države daju joj puno pravo za ovakav potez pokazujući značajan udio podrške BSW-u na uštrb ne samo Ljevice nego i Alternative. Tako će BSW već u ranoj fazi djelovanja sa SPD-om činiti vlast u Brandenburgu, dok se pregovori vođeni s istim ciljem sa CDU-om u Saksoniji nisu okončali postizanjem sporazuma.

Ipak, ključni akter njemačke političke scene kako istorijski tako i u najbližoj budućnosti jeste CDU. Ova partija provela je najveći dio savremene njemačke istorije na vlasti kao stariji koalicioni partner, pa su svi pokazatelji da će tako biti i nakon predstojećih izbora. Suočeni sa krizom liderstva po odlasku Angele Merkel sa čela partije te neuspješnim mandatima Anagret Kramp-Karenbauer i Armina Lašeta, CDU je krajem 2021. godine preuzeo Fridrih Merc, čovjek sa preko pola vijeka partijskog staža.

Naime, Merc je prve političke korake napravio u podmlatku partije još ranih 1970-ih, za evroparlamentarca biran krajem 1980-ih, a potom i za poslanika u Bundestagu gdje je predvodio poslanički klub CDU-a između 2000. i 2002. kada je od Merkelove izgubio u borbi za partijsku prevlast. Politiku je napustio 2009. da bi se vratio po najavi Merkelove o povlačenju. Zatim je izgubio borbu za prevlast unutar CDU-a još dva puta – prvo 2018, a zatim i početkom 2021. godine. Upornost se Mercu isplatila u vidu četvrte sreće kroz ishod parlamentarnih izbora 2021. kada demohrišćani, uprkos relativnoj izbornoj pobjedi, nisu uspjeli sastaviti potrebnu većinu te su se preselili u opoziciju. Tako je Merc pobijedio na unutarpartijskim izborima krajem 2021. otkada je neprikosnoven lider stranke sa značajnim iskustvom iza sebe i svijetlom budućnosti. U ovom trenutku, sve sem ubjedljive pobjede demohrišćana predstavljalo bi senzaciju na predstojećim izborima s obzirom na konstantnu podršku u vidu trećine izbornog tijela.

Jedino pitanje sa kojim se Merc suočava jeste s kim će formirati koaliciju poslije februarskih izbora. Mlađi koalicioni partner tokom istorije bio je najčešće FDP, a u 21. vijeku pod Merkelovom SDP je preuzeo ovu ulogu unutar velike koalicije. Međutim, FDP se suočava sa krizom koja se sa partijskog prelila na nacionalni nivo. Izborni pokazatelji u tri istočne pokrajine ukazali su na najgore rezultate u istoriji partije koja je njen veći dio provela u vlasti, što kao mlađi partner prvenstveno demohrišćana što socijaldemokrata u dva navrata.

Lindner je odlučio povući sve adute sada kada se partija suočava sa zabrinjavajuće niskom podrškom. Na pokrajinskim izborima FDP je osvojio manje od 1 odsto glasova, dok ankete pokazuju da podrška na federalnom nivou pada ispod 5 odsto – praga potrebnog za ulazak u Bundestag. Lindner, koji je preuzeo stranku nakon istorijskog poraza 2013. godine kada FDP prvi put nije prešao izborni prag, sada se suočava s mogućnošću da njegov mandat završi sličnim neuspjehom. U pokušaju da to izbjegne, implementirao je mjere koje su izazvale političke tenzije i raspad vladajuće koalicije, a ono što mu daje osnovu da se nada uspjehu jeste potraga za trećom srećom s obzirom na to da je FDP i 2021. i na evropskim izborima u junu uspio preći udio od 5 odsto za tek nekoliko stotih dijelova.

Iz navedenog, imajući u vidu proliferaciju partijskog sistema, najvjerovatniji postizborni ishod biće još jedna velika koalicija iako ostaje otvoreno pitanje hoće li dvije najveće njemačke partije imati dovoljan broj mandata kako bi bez učešća treće partije sastavile potrebnu većinu. Ono što bi ovakvom ishodu moglo pogodovati je slučaj u kome ni FPD ni Linke ne prelaze cenzus čime se smanjuje izborni količnik prilikom podjele mandata.  

Kada je riječ o ostalim partijama, Alternativa i BSW bi trebalo da zabilježe zapažene rezultate, što bi u zbiru partijama sa kranjih strana ideološkog spektra moglo donijeti četvrtinu ukupnog broja glasova. Međutim, nedostatak koalicionog potencijala onemogućava ih da razmišljaju o učešću u vlasti. Za razliku od njih, Zeleni imaju koalicioni potencijal i iskustvo učešća u vlasti sa SPD-om u dva navrata. Ovog puta u izbornu trku ulaze sa nekoliko otežavajućih okolnosti, poput prenosa negativnih vibracija iz aktuelne većine, globalno nepovoljnog tajminga po zelene politike i gotovo izvjesnog ishoda velike koalicije demohrišćana i socijaldemokrata.

Međutim, ishod koji bi Zelenima mogao ići na ruku jeste nedostatak mandata koalicije kako bi obezbjedili većinu gdje bi se Zeleni nametnuli kao jedini ili, u slučaju FDP-ovog prekoračenja cenzusa, jedan od dva prihvatljiva partnera što bi moglo zemlju odvesti ka još jednoj višestranačkoj koaliciji.

Autor: Marko Lončar, Centar za političke i društvene studije Banja Luka