foto: https://www.flickr.com/photos/165930373@N06/54193317596/#mce_temp_url#

Kraj Drugog svetskog rata je za Nemačku značio i kraj jedne militantne ere. Nacionalna krivica i traumatično iskustvo iz ovog rata su uticali na to da se u Nemačkoj razvije tabu o upotrebi oružane sile, čime je bavljenje vojnim pitanjima postalo „nepopularni zanat“. Tako je nacistički prizvuk ovog „zanata“ uticao i na političke donosioce odluka i na javnost. Prvi slučaj se odnosi na opredeljenje nemačkih političkih elita da odbrambena politika ostane u „nadležnosti“ SAD/SSSR, a drugi na razvoj antimilitarističke strateške kulture („kulture uzdržanosti“) među nemačkim stanovništvom.

Tako, kada je reč o političkom aspektu, nakon Drugog svetskog rata su rasformirane nemačke oružane snage, a sama Nemačka podeljena na 4 okupacione zone. Ipak, postojanje bipolarne međunarodne strukture i sve češće nadmetanje dva suprotstavljena bloka, naročito evidentno tokom blokade Berlina (1948-1949) i korejskog rata (1950-1953), za posledicu je imalo kraj Nemačke okupacije i priznanje njene suverenosti (u slučaju Istočne Nemačke 1954. godine, a Zapadne 1955. godine). Međutim, ta suverenost je bila ograničena s obzirom na to da je u oblasti bezbednosti i dalje opstao snažan hijerarhijski odnos sa velikim silama. Konkretno, pošto je Nemačka predstavljala graničnu oblast dva suprotstavljena bloka, ona je bila od vitalnog interesa za SAD i SSSR, te je odbrambena politika podeljene Nemačke bila „u rukama“ ove dve sile. Time je u političkom smislu ovaj „nepopularan zanat“ bio van domašaja političkih elita Istočne i Zapadne Nemačke, što je omogućilo da se podeljena Nemačka udalji od vojnih pitanja i usmeri ka politici mira („Friedenspolitik”).

Kao što je politika Nemačke imala antimilitaristički predznak, isto je važilo i za stavove nemačke javnosti. U istraživanju sprovedenom 1950. godine u Zapadnoj Nemačkoj čak 55% stanovništva je bilo protiv obaveznog služenja vojnog roka, naspram 30% koji su bili za. Isto tako, nakon članstva Zapadne Nemačke u NATO savezu 1955. godine, istraživanje sprovedeno 1961. godine je pokazalo da je 42% ispitanih bilo za neutralnost, naspram 40% koji su bili za savez sa Zapadom. Primer antimilitarističke politike i javnosti koja podržava to je „Ostpolitik“, odnosno politika normalizacije odnosa Zapadne Nemačke i zemalja iz sovjetskog bloka, prevashodno Istočne Nemačke. Ovakva politika je počela da se sprovodi sa dolaskom Vilija Brandta na mesto kancelara 1969. godine, a nemačka javnost je snažno podržavala ovu antimilitarističku politiku, te je 1973. godine 49% ispitanih smatralo je da je „Ostpolitik“ korisna, a 29% da nije, dok je u januaru 1974. godine podrška porasla na 51% u odnosu na 28%. Sa druge strane, kada je reč o Istočnoj Nemačkoj, režimska cenzura je bila znatno izraženija i u pogledu stavova javnosti, ali jedan od indikatora da je i istočnonemačko stanovništvo podržavalo antimilitarističku politiku je referendum iz 1951. godine. Referendum se ticao zabrane svih aktivnosti koje ugrožavaju mir, uključujući proizvodnju i skladištenje oružja za napad, a rezultati referenduma su pokazali da je čak 90% glasalo „za“ i time pokazalo snažnu podršku antimilitarizmu.

Kraj Hladnog rata i raspad SSSR-a samo su osnažili antimilitarizam, kako među političkim elitima, tako i među nemačkoj javnosti. Na političkom planu je raspad SSSR-a za Nemačku značio nestanak dotadašnje glavne pretnje, čime je osnažena politika zaborava moći u korist politike trgovinske međuzavisnosti. Shodno navedenom, u pogledu praktične politike je došlo do snažnih promena: obavezni vojni rok je ukinut 2011. godine; broj nemačkih vojnika je smanjen od 1990. do 2020. godine sa 545.000 na 183.000; ulaganja u sistem odbrane su u istom periodu smanjena sa 2,52% BDP-a na svega 1,37% BDP-a. Isto tako je sa druge strane nemačka javnost bila protivna militarizaciji jer sa krajem Hladnog rata nije ni postojala objektivna i realna pretnja po Nemačku. Tako su u istraživanju iz 1994. godine kao glavne pretnje identifikovane: širenje nuklearnog oružja (64%), porast ekstremnog nacionalizma (58%), islamski fundamentalizam (54%), a tek onda etnički sukobi u Evropi (40%) i nestabilnost u Istočnoj Evropi (36%). Samim tim je od kraja Hladnog rata većina nemačkog stanovništva podržavala smanjenje izdvajanja za odbranu (preko 60%), a od 1995. godine je većina bila da se potrošnja na odbranu zadrži na dotadašnjem nivou. Iako je 2014. godine došlo do aneksije Krima i uspona ISIS-a, podrška za povećanje vojne potrošnje je porasla sa 19% na 32%, ali je i dalje većina nemačkog stanovništva bila za to da se izdvajanja zadrže na istom nivou (46%). Dakle, raspadom SSSR-a je objektivno nestala dotadašnja najveća pretnja po Nemačku, čime je i osećaj ugroženosti među nemačkim stanovništvom smanjen, a rezultat toga je navedene slaba podrška procesu militarizacije Nemačke.

Međutim, početak rusko-ukrajinskog rata 2022. godine je probudio strah među Nemcima i vratio vojna pitanja na centralno mesto političke i javne debate. Od tada su se i odbrambena politika Nemačke i stavovi nemačke javnosti o vojnim pitanjima značajno promenili. Tako, kada je reč o politici, već tokom govora Šolca (27.02.2022.) su najavljene značajne promene. Prvo, izdvajanja za odbranu su značajno povećana, tom prilikom je usvojen specijalan fond od 100 milijardi evra za Bundesver i Nemačka se obavezala da će povećati godišnja izdvajanja za vojsku u skladu sa NATO standardom od 2% BDP-a, što je prvi put od kraja Hladnog rata učinjeno 2024. godine. Pored toga, najavljeno je da će se preduzeti određene mere sa ciljem povećanja pripadnika oružanih snaga, te je vraćanje obaveznog služenja vojnog roka postala jedna od centralnih tema političke rasprave u oblasti odbrane. Dodatno, slanjem trupa u Litvaniju, po prvi put od kraja Drugog svetskog rata je Bundesver stacioniran van nacionalnih granica Nemačke. Na kraju, što se samog rusko-ukrajinskog rata Nemačka je preduzela značajne mere sa ciljem podrške Ukrajini, prevashodno kroz vojnu obuku ukrajinskih vojnika, slanje naoružanja i finansijske pomoći.

Kada je reč o stavovima nemačke javnosti o vojnim pitanjima, oni su takođe značajno promenjeni od početka rusko-ukrajinskog rata. Javnost je u najvećoj meri podržavala najavljene i preduzete mere tokom i nakon govora Šolca, a sa ciljem militarizacije Nemačke. Jedini nedostatak podrške nemačke javnosti za trenutnu odbrambenu politiku Nemačke tiče se rusko-ukrajinskog rata, odnosno uloge Nemačke koju u njemu ima. Tako, veliki broj nemačkog stanovništva se protivi isporuci oružja u Ukrajinu (54%), a još veći broj njih slanju trupa u Ukrajinu (79%). Ipak, ostali stavovi nemačke javnosti pokazuju da je došlo do značajnih promena od kraja Hladnog rata, te da se Rusija percipira kao najveća pretnja, da su porasli strahovi od izbijanja sukoba, te da je samim tim militarizacija Nemačke nužna opcija. Prvo, percepcija Rusije kao pretnje među nemačkim stanovništvom je od početka rata do danas porasla sa 51% na 73%. Zatim, zabrinutost Nemaca od izbijanja ratova i konflikata generalno, je u periodu od 2021. do 2024. godine porasla sa 70% na 82%, a da bi ti ratovi mogli da se dese u Evropi sa 33% na 55%. Najveći rast je zabeležen u mogućnosti da sama Nemačka bude direktno pogođena ratom, gde je zabrinutost Nemaca porasla sa 47% na 75%. Usled tih strahova je u istom periodu porasla i podrška za vojnu potrošnju sa 38% na 54%. Isto je kada je reč o obaveznom vojnom roku, te je 2010. godine pred njegovo ukidanje 63% Nemaca podržavalo, a danas 61% podržava njegovo ponovo uvođenje. Imajući u vidu sve navedeno, jasno je da je od početka rusko-ukrajinskog rata podrška nemačkog stanovništva militarizaciji Nemačke značajano porasla.

 Autor: Mile Obrenović